Da li ste dio “plana” za očuvanje biodiverziteta?

Međunarodni dan biološke raznolikosti obilježava se svake godine 22. maja. Ovogodišnja tema „Budi dio plana“, je poziv na akciju svim sudionicima da zbog kontinuiranog gubitka bioraznolikosti ...

Međunarodni dan biološke raznolikosti obilježava se svake godine 22. maja. Ovogodišnja tema „Budi dio plana“, je poziv na akciju svim sudionicima da zbog kontinuiranog gubitka bioraznolikosti i prijetnji koju to predstavlja prirodi i ljudima, podržavanjem implementacije Globalnog okvira za biodiverzitet Kunming-Montreal, zaustave gubitak biološke raznolikosti.

Biodiverzitet je raznolikost svih živih bića na Zemlji, te je od ključnog značaja za održavanje zdravih ekosistema. Različite prijetnje zajedno doprinose padu biodiverziteta, naglašavajući potrebu za dodatnim naporima i održivim praksama za očuvanje biodiverziteta, kako bi se zaštitio bogat spektar oblika života na Zemlji. Neke od glavnih prijetnji za biodiverzitet su klimatske promjene, gubitak staništa i degradacija, zagađenje, invazivne vrste, prekomjerna eksploatacija prirodnih resursa i epidemije.

Klimatske promjene, odnosno dugoročne i nepovratne promjene klime na Zemlji, usljed čega se javlja porast temperature koji utiče na populaciju, distribuciju i funkcije ekosistema su jedna od glavnih prijetnji ali sa druge strane biodiverzitet je i rješenje za klimatske promjene. U 2019. godini, Međuvladina platforma za nauku i politiku o biodiverzitetu i uslugama ekosistema (IPBES) upozorila je da je milion od procijenjenih 8,1 miliona biljnih i životinjskih vrsta u svijetu u opasnosti od izumiranja – mnoge u roku od nekoliko decenija. Neke vrste su promijenile svoj opseg zbog promijena temperature, što utiče na njihov opstanak i obrasce razmnožavanja. Klimatske promjene  takođe utiču na ljudsku bezbjednost ograničavanjem prirodnih resursa.

Zatim, gubitak staništa i degradacija koji nastaju kada promjene u okolišu čine određeno stanište nefunkcionalnim za određene organizme takođe predstavljaju prijetnju. Prirodni događaji poput nesreća ili ljudske aktivnosti kao što je krčenje šuma, doprinose gubitku staništa. U razgradnji staništa, organizmi su raseljeni, što dovodi do smanjenja biodiverziteta. Istovremeno, uklanjanjem drveća, uklanjamo skladište vode, jer drvo oslobodi u atmosferu 8-10 puta više vlage nego kvadratni metar okeana. Kako krčenje šuma napreduje, manje vode ponovo isparava iz vegetacije, pa se recikliranje vode smanjuje.

Zagađenje takođe nanosi štetu biodiverzitetu i to tako što zagađivači u vazduhu, vodi i zemljištu narušavaju balans. Tako recimo hemijski zagađivači remete ekosisteme, utičući na zdravlje, reprodukciju i opstanak vrsta. Na primjer, izlijevanje nafte i industrijski otpad mogu da unište vodene ekosisteme.

Invazivne vrste su još jedna od prijetnji i to na način da neautohtoni organizmi uvedeni u nova okruženja mogu nadjačati autohtone vrste, poremetiti mreže prehrane i promijeniti ekosisteme u cjelini. Invazivnim elementima često nedostaju prirodni predatori, što im omogućava da napreduju na račun lokalnog biodiverziteta. Zatim, prekomjerna eksploatacija prirodnih resursa poput prekomjernog ribolova, lova ili sječe, iscrpljuje populaciju vrsta, što ugrožava njihov opstanak i narušava ekološku ravnotežu, a pojava bolesti u vidu epidemija može smanjiti populaciju divljih životinja. Tako su recimo gljivične bolesti izazvale pad kod određenih vrsta vodozemaca širom svijeta.

Međunarodni dan biodiverziteta prilika je da se naglasi važnost djelovanja u pravcu zaštite i obnavljanja prirode. 22.  maj je ujedno u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode Federacije BIH, Dan zaštite prirode. Nadležnost u oblasti zaštite prirode u BiH regulisana je na entitetskom nivou i osnovni zakonski akt na kojem se zasniva zaštita prirode, te postupak zaštite u Fedraciji BIH, jeste Zakon o zaštiti prirode (“Službene novine Federacije BiH”, 66/13).

Zakon o zaštiti prirode Republike Srpske objavljen je u „Službenom glasniku RS“ pod brojem 20/14 i  reguliše zaštitu i očuvanje prirode, biološke, geološke i pejzažne raznovrsnosti kao dijela životne sredine. Ovim zakonom ostvaruju se ciljevi kao što su očuvanje biološke raznovrsnosti, usklađivanje ljudskih aktivnosti sa održivim korištenjem prirodnih resursa, i unapređivanje stanja narušenih dijelova prirode i pejzaža.

Prema dostupnim podacima, BiH pripada zemljama sa najvećim stepenom biološke raznolikosti u Evropi. Ovo je posljedica ekološke heterogenosti prostora, različitih staništa, geološke prošlosti i klimatskog diverziteta. Floru i faunu u BiH karakterizira visok stepen endemskih i reliktnih životnih oblika. U BiH je identificirano preko 5.000 vrsta i podvrsta vaskularnih biljaka, preko 100 vrsta riba i više od 320 vrsta ptica i drugih elemenata biološke raznolikosti. Čak 30% ukupne endemske flore Balkana se nalazi u BiH. Samo neki od primjera endemskih vrsta u BiH su bosanski bor, munika (Pinus heldreichii), tisa (Taxus baccata), Pančićeva omorika (Picea omorika), bosanski ljiljan (Lilium bosniacum), čovječija ribica (Proteus anguinus)   i dr.

I u BiH kao i u svijetu, prisutne su prijetnje bioraznolikosti poput gubitka staništa, zagađenja, klimatskih promjena i neodgovornog iskorištavanja prirodnih resursa. One koje su identifikovane uključuju loše upravljanje otpadom, prekomjernu i nelegalnu sječu i krčenje šuma, konverziju staništa te proizvodnju energije.

 Zakon o zaštiti prirode u oba entiteta propisuje članom 4 načela na kojima se zasniva zaštita prirode.