Gradovi u borbi protiv klimatskih promjena

Dok Evropa nastoji da postane prvi klimatski neutralan kontinent do 2050. godine, Turku i Dijon spadaju u grupu gradova koji nastoje dostići taj cilj do 2030.godine. U istu grupu spada […]

Dok Evropa nastoji da postane prvi klimatski neutralan kontinent do 2050. godine, Turku i Dijon spadaju u grupu gradova koji nastoje dostići taj cilj do 2030.godine. U istu grupu spada i funkcionalno urbano područje Sarajeva. 

Grupu čini 100 gradova koji bi do 2030. godine trebali postati klimatski neutralni i pametni evropski gradovi, pri čemu će se osigurati da ti gradovi djeluju kao centri za eksperimentisanje i inovacije kako bi se omogućilo svim evropskim gradovima da slijede njihov primjer do 2050. godine.

Zašto su gradovi važni u borbi protiv klimatskih promjena? Grad se može posmatrati kao sistem što nam omogućava da shvatimo na koji način on funkcioniše. Veliki gradovi su često posmatrani kao neodrživi sistemi jer koriste velike količine resursa i proizvode ogromne količine otpada.  Održivi urbani razvoj nastoji zadovoljiti potrebe sadašnjih generacija bez kompromitiranja potreba budućih generacija. U održivom gradu kao sistemu, prema Rogers modelu, ulaz i izlaz su smanjeni, a recikliranje je povećano. 

Kompaktni gradovi rade na smanjivanju distanci putovanja, koriste manje prostora, zahtijevaju manje infrastrukture (cijevi, kablovi, ceste), lakše pružaju usluge javnog prevoza i reduciraju urbano širenje. 

Da bi se dostigla održivost neophodno je poboljšati ekonomsku sigurnost jer u slučaju bilo kakvih zdravstvenih problema ili nezaposlenja općenito potrebna je ekonomska sigurnost tj pristup zapošljavanju i sredstva za život. Jedan od važnih aspekata je i zadovoljavanje socijalnih, kulturnih i zdravstvenih potreba stanovništva, minimiziranje korištenja neobnovljivih izvora energije, održivo korištenje neobnovljivih izvora energije na način da se podržava reciklaža i smanjuje otpad, voda koristi pažljivo i razvija svijest građana o važnosti njihovog ekološkog otiska. Takođe je neophodno zaštititi zelene površine na način da se obezbjede i održavaju parkovi i igrališta, kao i da se gradnja događa na postojećim površinama koje nisu zelene. Lokalna zajednica bi trebala biti sastavni dio ovih procesa i maksimalno involvirana u donošenje odluka. 

Zbog klimatskih promjena postoji stalna potreba za prilagođavanjem. U urbanim područjima EU, prema statistici Evropske komisije, živi 75% građana. Globalno, urbana područja troše preko 65% svjetske energije, što čini više od 70% emisije CO2. Stoga je važno da gradovi djeluju kao eksperimentalni i inovativni ekosistemi kako bi pomogli svim ostalima u njihovoj tranziciji da postanu klimatski neutralni do 2050. godine.

Širom svijeta postoje takozvani „zeleni“ gradovi. Iako ne postoji univerzalno prihvaćena definicija onoga što grad čini zelenim, većina sistema rangiranja uključuje uticaj na životnu sredinu po osobi, proizvodnju obnovljive energije, procenat ljudi koji koriste javni prevoz, zelene površine i programi reciklaže. Gradovima je potrebno održivo upravljanje što podrazumjeva  proces upravljanja gradskim sistemima na takav način da se može održati i poboljšati kvalitet života sadašnjih i budućih urbanih stanovnika. Održivo upravljanje gradovima je holistički koncept koji uključuje sve činjenice urbanog okruženja, uključujući društvene kao što su kvalitet stanovanja i stope kriminala, ekonomske kao što su prihodi i zaposlenost i ekološke aspekte poput zraka, vode, zemljišta i resursa. Održivo upravljanje gradom je veoma slično konceptu zelenih ili ekogradova. Sarajevo je od novembra 2018. godine, uz Banjaluku, Zenicu, Mostar i Brčko distrikt, pridruženo programu EBRD Evropske banke za obnovu i razvoj, Zeleni gradovi, a jedan od najvažnijih projekata jeste modernizacija gradskog saobraćaja.

Šire urbano područje Sarajeva i okoline (Sarajevo-Centar, Novi Grad, Novo Sarajevo, Stari Grad te općine Hadžići, Ilidža, Ilijaš, Trnovo, Vogošća, zatim dijelove u Rs-u Istočno Sarajevo, Istočna Ilidža, Istočno Novo Sarajevo, Istočni Stari Grad, RS Pale, Sokolac, Istočno Trnovo) jedno je od najzagađenijih na planeti više od desetak dana u bilo kojem zimskom periodu, s mjerama iznad 400 µg/m³ čestica, ili skoro 10 puta više od preporučene granice Svjetske zdravstvene organizacije. Ekonomija je u potpunosti zasnovana na sagorevanju fosilnih goriva – uglja, nafte, dizela, gasa itd. – i uprkos postepenim pokušajima da se uhvati u koštac s ovim izazovom, njegova potrošnja fosilnih goriva i emisije stakleničkih plinova (GHG) i stoga zagađenje stalno rastu na 2,7% godišnje tokom najmanje jedne decenije. U istom periodu potrošnja dizela u sektoru transporta porasla je za 400%. U svim slučajevima podaci – koji pokazuju direktnu i sveobuhvatnu prijetnju po život stanovnika, kao i štetu turističkoj ponudi – također predstavljaju izazov klimatskih promjena s obzirom da se procjenjuje da svaki građanin Sarajeva proizvodi oko 5,5 tona CO2 godišnje, uglavnom iz grijanja i transporta.

Sarajevo se nalazi u dolini na oko 500 m nadmorske visine, uglavnom okruženo planinama, te zbog svog geografskog položaja ima izražene zimske temperaturne inverzije koje hvataju sve zagađivače/emisije stakleničkih plinova i drže ih blizu površine, stvarajući ogromnu opasnost po zdravlje. Tu u prosjeku dnevno uđe 50.000 automobila.

Da je moguće drugačije pokazuju primjeri dva grada, jedan iz Francuske-Dijon, a drugi iz Finske- Turku, međutim kako je grad jedan „živi sistem“ tako je jako važan i sam pristup ovoj problematici. Svaki grad samo na sebi svojstven način može dostići nivo klimatski neutralnog grada. 

Projekat RESPONSE  je razvio širok spektar zelenih tehnologija, od solarnih panela do četvorostrukog zastakljivanja, ali odabir najbolje kombinacije koja će zadovoljiti posebne potrebe svakog grada daleko je od jednostavnog. Među 100 opcija gradovi mogu odabrati kombinaciju koja najbolje odgovara njihovim specifičnim situacijama. Primjeri uključuju biometan proizveden iz kanalizacionog mulja, prediktivne kućne termostate i ventilacione sisteme visokih performansi. Kao dio projekta vode se i radionice na kojima bi se građani upoznali sa dostupnim alatima za uštedu energije, ohrabrujući ih da manje koriste i smanje račune.

Širok izbor opcija će biti testiran u Turkuu i Dijonu, a šest  gradova – Brisel (Belgija), Saragosa (Španija), Botošani (Rumunija), Ptolemaida (Grčka), Gabrovo (Bugarska) i Severodonjeck (Ukrajina) – nastojaće da primjene naučeno.

Jedan od ključnih ciljeva je stvaranje “oblasti pozitivne energije” u ovim gradovima – što znači da proizvode više energije nego što troše. Krajnji cilj je da se proizvede 20% više energije nego što se potroši na godišnjem nivou, ali da se postigne minimalno pozitivan bilans.

U Turkuu fokus je recimo na njegovoj velikoj studentskoj populaciji – u gradu ima nekoliko univerziteta i oko 40 000 studenata visokog obrazovanja. Fokalna tačka u Dijonu se sastoji od mnogih domaćinstava sa nižim prihodima sa širokom kulturnom mješavinom nacionalnosti.

U proteklom periodu projekat RESPONSE je poduzeo aktivnosti koje uključuju renoviranje zgrada u Dijonu i Turkuu i ugradnju četverostruko zastakljenih prozora i solarnih tehnologija.

U oba grada, tim testira opcije u zajednici za proizvodnju obnovljive energije. U okrugu Dijona, na primjer, 1 100 stanovnika će učestvovati u inicijativi za prikupljanje solarne energije u drugoj polovini 2023. Pametna javna rasvjeta i infrastruktura za električna vozila, kao i pametni energetski sistemi zasnovani na oblaku, su druge opcije koje se razmatraju u dva grada.

Drugi projekat koji finansira EU pod nazivom XPRESS nastoji da poveća prihvatanje rješenja obnovljivih izvora energije od strane urbanista, okupljajući mala i srednja preduzeća, javne vlasti i krajnje korisnike tehnologije.

Niz projekata i različite ideje i mogućnosti govore nam da je sasvim moguće dostići cilj klimatski neutralnog grada, pogotovo koristeći se svim raspoloživim sredsvima poput ideja i projekata koji e već realiziraju uspješno na različitim mjestima u Evropi.