Održivi gradovi budućnosti

Urbanizacija predstavlja neke od najznačajnijih mogućnosti i izazova u današnjem svijetu. Gradovi su centri za ekonomski rast i razvoj ali se istovremeno suočavaju sa demografskim, ekološkim, eko...

Urbanizacija predstavlja neke od najznačajnijih mogućnosti i izazova u današnjem svijetu. Gradovi su centri za ekonomski rast i razvoj ali se istovremeno suočavaju sa demografskim, ekološkim, ekonomskim i društvenim izazovima. Jedan od 17 ciljeva održivog razvoja UN-a je učiniti gradove i zajednice održivim. Karbonska neutralnost i cirkularna ekonomija te čišći zrak i čišći saobraćaj, neki su od ambicioznih ciljeva u području okoliša i klime koje je zacrtala Europa. Gradovi, kao naselja u kojima živi velika većina Evropljana, trebaju odigrati odlučujuću ulogu u postizanju evropskih ciljeva održivosti.

Širom svijeta postoje takozvani „zeleni“ gradovi. Iako ne postoji univerzalno prihvaćena definicija onoga što grad čini zelenim, većina sistema rangiranja uključuje uticaj na životnu sredinu po osobi, proizvodnju obnovljive energije, procenat ljudi koji koriste javni prevoz, zelene površine i programi reciklaže. Gradovima je potrebno održivo upravljanje što podrazumjeva  proces upravljanja gradskim sistemima na takav način da se može održati i poboljšati kvalitet života sadašnjih i budućih urbanih stanovnika. Održivo upravljanje gradovima je holistički koncept koji uključuje sve činjenice urbanog okruženja, uključujući društvene kao što su kvalitet stanovanja i stope kriminala, ekonomske kao što su prihodi i zaposlenost i ekološke aspekte poput zraka, vode, zemljišta i resursa. Održivo upravljanje gradom je veoma slično konceptu zelenih ili ekogradova. Sarajevo je od novembra 2018. godine, uz Banjaluku, Zenicu, Mostar i Brčko distrikt, pridruženo programu EBRD Evropske banke za obnovu i razvoj, Zeleni gradovi, a jedan od najvažnijih projekata jeste modernizacija gradskog saobraćaja.

Šire urbano područje Sarajeva i okoline (Sarajevo-Centar, Novi Grad, Novo Sarajevo, Stari Grad te općine Hadžići, Ilidža, Ilijaš, Trnovo, Vogošća, zatim dijelove u Rs-u Istočno Sarajevo, Istočna Ilidža, Istočno Novo Sarajevo, Istočni Stari Grad, RS Pale, Sokolac, Istočno Trnovo) jedno je od najzagađenijih na planeti više od desetak dana u bilo kojem zimskom periodu, s mjerama iznad 400 µg/m³ čestica, ili skoro 10 puta više od preporučene granice Svjetske zdravstvene organizacije. Ekonomija je u potpunosti zasnovana na sagorevanju fosilnih goriva – uglja, nafte, dizela, gasa itd. – i uprkos postepenim pokušajima da se uhvati u koštac s ovim izazovom, njegova potrošnja fosilnih goriva i emisije stakleničkih plinova (GHG) i stoga zagađenje stalno rastu na 2,7% godišnje tokom najmanje jedne decenije. U istom periodu potrošnja dizela u sektoru transporta porasla je za 400%. U svim slučajevima podaci – koji pokazuju direktnu i sveobuhvatnu prijetnju po život stanovnika, kao i štetu turističkoj ponudi – također predstavljaju izazov klimatskih promjena s obzirom da se procjenjuje da svaki građanin Sarajeva proizvodi oko 5,5 tona CO2 godišnje, uglavnom iz grijanja i transporta.

Sarajevo se nalazi u dolini na oko 500 m nadmorske visine, uglavnom okruženo planinama, te zbog svog geografskog položaja ima izražene zimske temperaturne inverzije koje hvataju sve zagađivače/emisije stakleničkih plinova i drže ih blizu površine, stvarajući ogromnu opasnost po zdravlje. Tu u prosjeku dnevno uđe 50.000 automobila.

Komisija je 25. novembra 2021. godine objavila poziv za iskazivanje interesa upućen gradovima da se pridruže Evropskoj misiji klimatski neutralnih i pametnih gradova i u tom pozivu je navedeno da su ciljevi misije postizanje 100 klimatski neutralnih i pametnih evropskih gradova do 2030. godine i osiguravanje da ti gradovi djeluju kao centri za eksperimentisanje i inovacije kako bi se omogućilo svim evropskim gradovima da slijede njihov primjer do 2050. godine.

362 grada koji su izrazili interes da postanu klimatski neutralni do 2030. smatrani su podobnima nakon pregleda EOI-a. Dana 28. aprila 2022. godine Funkcionalno urbano područje Sarajeva proglašeno je za jednog od pobjedničkih aplikanata – i jednog od samo tri (Podgorica, Elbvasan i Sarajev) iz naše regije – koji su odabrani iz svih 27 zemalja EU, uz 12 dodatnih gradova koji dolaze iz zemalja povezanih ili sa potencijalom pridruženim Horizontu Europe.

U središtu ove misije bit će ljudi iz gradova: proizvođači, potrošači, politički akteri ili posjetitelji koji imaju ogroman uticaj na okoliš i klimu pa mogu potaknuti prelazak na klimatsku neutralnost. Ljudima i civilnom društvu gradski ugovori o klimi omogućit će aktivno sudjelovanje, pružiti nove platforme za rad i dati bolje resurse za osmišljavanje i provedbu klimatskih mjera. Gradovi će morati osmisliti djelotvorne pristupe za aktiviranje zajednica i poticanje na promjenu ponašanja. Ljudi mogu pokrenuti promjene putem novih oblika upravljanja i sudjelovanjem u inicijativama na najnižoj razini, čiji se efekti prenose prema gore. Među ciljevima misije je poticanje parvenu tranzicije radi poboljšanja zdravlja i dobrobiti ljudi i ostvarivanja mnogih dodatnih koristi, kao što su poboljšanje kvalitete zraka, stvaranje radnih mjesta i zdraviji način života.

Zbog klimatskih promjena postoji stalna potreba za prilagođavanjem. U urbanim područjima EU, prema statistici Evropske komisije, živi 75% građana. Globalno, urbana područja troše preko 65% svjetske energije, što čini više od 70% emisije CO2. Stoga je važno da gradovi djeluju kao eksperimentalni i inovativni ekosistemi kako bi pomogli svim ostalima u njihovoj tranziciji da postanu klimatski neutralni do 2050. godine.